چالشهاي فرهنگي و اجتماعي ورود زنان خاورميانه به عرصه كسبوكار
منبع: دنياي اقتصاد
نويسنده: سلما رضوانجو
ريما بنت بندر السعودي شاهزاده عرب يكي از پيشتازان عرصه كسب و كار است. او رييس و مديركل شركت بينالمللي الفا ALFAو شركت الهما AL HAMAاست كه از شركتهاي مهم فروش كالاهاي لوكس در عربستان سعودي هستند.
در عين حال او يكي از بنيانگذاران شركت يبرين (Yibreen) است كه مركز ورزشي-زيبايي و سلامت مخصوص زنان رياض است. او تلاش ميكند تصورات اشتباهي راكه درباره زنان سعودي وجود دارد از ميان بردارد تا مردم بدانند كه بر خلاف تصورشان زنان سعودي عدهاي مصرفكننده سطحي كه هر چه را در مقابلشان باشد ميخرند نيستند.
او معتقد است كه زنان عربستان نهتنها كاملا درباره خريدهايي كه انجام ميدهند مطلع و آگاه هستند، بلكه به دنبال فرصتهاي نوآورانهاي هم هستند تا از طريق آنها به ديگر زنان هم كمك كنند.
مصداقاين ادعاي او را ميتوان دراينجا ديد كه شركت بينالمللي آلفا، صاحب امتياز فروش كالاهاي فروشگاه «هاروي نيكولز» در رياض است. اين سري فروشگاههاي زنجيرهاي براي كالاهاي لوكس اولين شعبه خارج از انگلستان خود را در رياض افتتاح كرده است و كارمندان اين شعبه همه زنان سعودي هستند كه در اين فرشگاهها خريداران را راهنمايي ميكنند. يبرين از محدوده ارائه خدمات بهداشتي و رفاهي فراتر رفته و براي زنان فرصت ارتباط و آشنايي را فراهم آورده است.اين مجموعه از سال 1999 تا امروز مشغول خدماترساني بوده است. اخيرا اين مركز رفاهي و بهداشتي ميزبان برنامه مد لباس بود كه زنان طراح لباس در عربستان سعودي كارهاي خود را در آن به نمايش گذاشتند. او ميگويد: اصلا اين طور نيست كه لازم باشد زنان سعودي براي اثبات خودشان راهي سخت و طولاني را طي كنند. از نظر كار و سلامت و بهداشت ما چندان از بقيه دنيا عقب نيستيم.
مسير تغييرات زندگي او از زندگي در عمارت سنتي خانوادگي تا فعاليت در بازار كار نمونهاي است از تغييرات بزرگي كه در شيوه زندگي زنان خاورميانه رخ داده است. در سراسراين منطقه، زنان هر روز مرزهاي گذشته را پشت سر ميگذارند و از مديران خانه و خانواده، به مديران كسب و كار و شركتهاي بازرگاني كوچك تبديل ميشوند. اگرچه زنان فعال در امور تجاري و بازرگاني در بيشتر نقاط دنيا هنوز در اقليت هستند، اما تعدادشان در خاورميانه و نواحي شمال آفريقا حتي نسبت به ديگر نقاط دنيا مخصوصا در مناطقي كه طبقه متوسط بزرگتري دارند و نيز حتي كشورهاي اسلامي غيرخاورميانهاي مانند مالزي واندونزي هنوز بسيار بسيار پايينتر است. نياز به كارآفريني براي نيروي كار رو به رشد دراين منطقه به شدت احساس ميشود و با افزايش هزينههاي زندگي در خاورميانه زنان پيشتاز در عرصه كسب و كار نقش تازهاي را درايجاد مشاغل مختلف بازي ميكنند.
زناني مانند بسمه ال عمير مدير مركز و مجمع «زنان شاغل سيده خديجه بنت خويلد»، تبصره قانونياي را از هزار و پانصد سال پيش پيدا كرده است كه به كمك آن اصلاحات حقوقي را براي زنان شاغل در عربستان اعمال كند. اين مركز نام خود را از همسر حضرت محمد پيامبر مسلمانان گرفته است كه تاجري بسيار با نفوذ و يكي از بزرگترين حاميان گسترش اسلام بود. اين مركز با كمك خليفه عبدالله و مقامات عربستان سعودي فعاليت ميكند. دفتر اين مركز در اتاق بازرگاني جده قرار دارد و براي تغيير قوانين عربستان تلاش ميكند تا زنان بتوانند حق اشتغال در اجتماعات مختلط را به دست آورند و به عنوان مديران ارشد و هياتهاي مديريتي فعاليت كنند. مركز خديجه قصد دارد محدوديتهايي را كه سابق براين زنان را از دريافت مجوز كسب و كار باز ميداشت از بين ببرند.
غلبه بر موانع فرهنگي
اگرچه زنان در عرصه كسب و كار پيشرفتهاي زيادي داشتهاند اما چالشهاي فرهنگي مخصوصا براي زنان خاورميانهاي همچنان پابرجا است. ارتباطات اجتماعي در خارج از فضاي كار براي زنان مشكلتر هستند، مثلا اگر دو خانواده در حين صرف شام درباره چيزي به گفتوگو بنشينند احتمالا زنان در اين گفتوگوها شركت نميكنند.
لاميا بوطالب كه يكي از بنيانگذاران شركت «كپيتالتراست» (بانك سرمايهاي در كازابلانكا) است، معتقد است كه اين موانع را ميتوان از ميان برداشت. او ميگويد در بانكداري سرمايهاي، اطلاعات حرف اول را ميزند. اگرچه ممكن است در فرهنگ عربي نشست و برخاست زنان و مردان در اجتماعات مورد پسند نباشد، اما آنها هنوز هم ميتوانند از فرصتهاي مختلف براي برقراري ارتباط و كسب اطلاعات استفاده كنند. بوطالب قرارهاي ملاقات كاري را با همكاران مذكرش در ساعات كاري ترتيب ميدهد و اين روش را موثر ميداند.
يكي از فعالان اقتصادي مصر، شيرين عالم ده سال قبل دومين شركت تجاري خود را با نام اكوتك افتتاح كرد، اين شركت كارتريجهاي دستگاههاي پرينتر را بازيافت ميكند. او در عين حال به عنوان رييس سازمان پيشرفت و توسعه امور زنان فعاليت ميكند كه شبكهاي است براي زنان شاغل در منطقه خاورميانه و شمال آفريقا. به گفته او تا زماني كه زنان بتوانند تحصيل كنند نميتوان آنها را به حاشيه راند. براي مثال او اخيرا در يكي از دورههاي آموزشي، زني را ملاقات كرده است كه مشتاقانه قصد شركت در دورههاي آموزشي تجارت بينالملل را داشته است. اين زن با روبنده رفت و آمد ميكند و كالاهاي خود را در خانه ميسازد و با همين كار توانسته زنان بسياري را در مجموعه اقتصادي خود به اشتغال در آورد و در صادرات هم بسيار موفق بوده است. اگر چه اين روش از تجارت ممكن است به نظر آمريكاييها و اروپاييها چندان آزادانه به نظر نرسد، اما به عقيده عالم اين هم يكي از راههاي فعاليت در عرصه تجارت و كسب و كار است. بيش از 95 درصد مشاغل مهم در منطقه خاورميانه و شمال آفريقا مشاغلي هستند كه به صورت خانوادگي اداره ميشوند و از نظر اجتماعي براي زنان بسيار راحت تر است كه كاري را اداره كنند كه به صورت خانوادگي آن را به ارث بردهاند و با اين كه بسياري از كسب و كارهاي خانوادگي توسط زنان اداره ميشوند، اما خانم عالم معتقد است اين مساله چندان مشكلي را از زنان حل نميكند. او به خاطر ميآورد كه در يك مورد زني كه 13 مركز پزشكي را از پدرش به ارث برده بود در اولين جلسه هياتمديره با مرداني روبهرو شد كه روي از او برگردانده بودند، زيرا نميخواستند او را به عنوان رييس شركت بپذيرند. با اين حال اين زن اجازه نداده بود رفتاراين مردان او را از ادامه كار باز دارد و به آنان گفته بود كه برايتان متاسفم، اما غير از من هيچ رييس ديگرياينجا وجود نخواهد داشت.
خانم ريما السعود ميگويد كه به تجربه او گاهي مردان به جاي آنكه آشكارا به مديران زن پشت كنند با پرهيز از انتقال اطلاعات كامل در كار آنها اختلال ايجاد ميكنند. اما او كه در شركتهاي خانوادگي خود فعاليت ميكند با اين مشكل كمتر روبهرو است زيرا كارمندانش ميدانند كه او از سوي عموزادهها و عموهايش كاملا حمايت ميشود.
منبع: knowledge@wharton